gayrisafi yurtici hasila (gsyih), bir ekonomide bir zaman dilimi icerisinde uretilen mal ve hizmetlerin parasal degerini ifade eder. makroekonominin onemli gostergelerinden biridir. iki zaman dilimi arasinda karsilastirma yaparken, enflasyonun etkisini ayirmak icin, genellikle bir senenin fiyat seviyesi sabit tutularak hesaplanan reel degeri dikkate alinir. (mesela, gecenlerde tuik’in acikladigi %10.3’luk buyume orani, 2010’un ikinci ceyregindeki reel gsyih’nin bir onceki seneye gore degisimini ifade ediyordu.) gsyih’nin buyuklugu, ekonomide yasayan ve calisan insan sayilarina da bagli oldugundan, uzun bir zaman dilimi boyunca ya da ulkeler arasinda karsilastirma yapmak icin nufus artisinin etkisini de ayirmak gerekir. o zaman kisi basina (ya da bazen calisan basina) dusen gsyih olcu olarak kullanilir.
kisi basina dusen gsyih, baslica zenginlik olculerinden biridir. ancak bir toplumun refahindan anladigimiz, o ulkede bir zaman diliminde uretilen mal ve hizmetlerin degerinden ibaret olmadigi icin, tek basina yeterli bir refah olcusu olarak kabul edilmez. cogu iktisatci, iktisadi gelismeyi degerlendirirken baska bazi faktorlerin de goz onune alinmasindan yanadir.
son zamanlarda, makroiktisadin iki yetkin ismi, charles jones ve peter klenow, tuketim, calisma suresi, esit(siz)lik, ve yasam beklentisine dayanan bir refah olcutu onerisi ortaya attilar. yazdiklari makale bu ay icerisinde, nber’in websitesinde yayinlandi. yakinda muhtemelen aer gibi bir dergide yayinlandigini goruruz. sunulan refah olcutunun teorik temellerini, buna gore yapilan olcumleri ve sonuclarin tamamini merak edenler, makaleye nber’dan ulasabilirler. numarasi 16352. turkiye’den erisim ucretsiz olmali.
burada bazi belli basli bulgulari ozetleyeyim. calisma, oncelikle kisi basina dusen gsyih’nin de onemli bir olcut oldugunu destekliyor. jones ve klenow, cok sayida ulke icin, kendi olcutlerine gore sosyal refahi hesaplamislar; ve bu refah seviyelerinin ulkelerin kisi basina dusen gsyih’leriyle olan korelasyonu 0.95 cikmis. bu demek ki, refahi yuksek ulkeler ayni zamanda kisi basina gsyih’si de yuksek ulkeler; refahi dusuk ulkeler ise tersi. ancak bu demek degil ki, iki ulke arasindaki refah duzeyi farki, kisi basina gsyih’lerinin farkiyla bire bir ayni. calismada bu ikisi arasinda ciddi farklar bulunmus. mesela, amerika ile bati avrupa ulkelerinin ortalamasi karsilastirildiginda, ikisi arasinda amerika’nin milli gelirinin yaklasik %30’u kadar bir gelir farki bulunuyor. ancak bati avrupa’da yasam beklentisi daha yuksek, esitsizlik daha dusuk, ve calisma saatleri daha kisa oldugundan, bunlari da dikkate alan refah kriterine gore, aradaki fark %10’lara kadar iniyor. benzer sekilde, basta sahra-alti afrikasi olmak uzere, pek cok gelismekte olan ulkede ise, yasam beklentisinin dusuklugu ve buyuk esitsizlikler dolayisiyla, refah duzeyi ve bunun zaman icindeki artisi, milli gelir istatistiklerinin gosterdiginin altinda cikmis.
bazi grafik ve tablolarda, turkiye’ye ait veriler de secilip sunulmus. mesela, 24. sayfadaki figur 4 ile 26. sayfadaki tablo 4’e bakarsak, 1980-2000 arasinda turkiye’nin kisi basina dusen gsyih’sinin senelik ortalama %1.73 gibi, dunya geneline gore dusuk bir hizla buyudugunu goruyoruz. ama bu donemdeki refah artisi senelik %4.50 ile bunun epey uzerinde ve dunya geneline gore de gayet iyi. bunun en onemli sebebi, bu donemde turkiye’de yasam bekletisinin onemli olcude iyilesmesi olmali. bu iyilesme, daha once yayinladigim bir videoda acikca goruluyordu. (iste o video.)
sonucta, elbette bu cok nesnel bir olcu degil. dikkate alinan veya alinmayan faktorler sebebiyle, cogu insanin hosuna gitmeyebilir; ya da baska elestiriler getirilebilir. yine de milli gelir istatistiklerinin refah duzeyini ve gelismeyi olcemedigini dusunenler icin, alternatif bir olcu. ozellikle fransizlarin sevecegini tahmin ediyorum.
guncelleme: the economist, jones ve klenow'un olctugu yasam standartlarini endeks yapip tabloya dokmus. cubuklar yasam standardini, en sagdaki kutucuk icindeki sayilar ise satinalma paritesine gore hesaplanmis kisi basina gsyih'nin endeks degerini gosteriyor. iki endekste de abd 100 degerini almis.
