basbakanin dunya ikincisi olan basketbol milli takimina verdigi para odulu, tartisma konusu olmustu. bugun de sabah gazetesinin internet sitesinde, aykut kocaman’in futbol milli takimina dagitilan galibiyet primlerinin yuksekliginden sikayet etmesinin tartisildigi bir haber-yorum gozume carpti. etik rehberi adli kosede, milli takim oyuncularina yuksek prim dagitmanin dogru olmadigi savunuluyordu. (yazi icin tiklayin.) bu yazida dikkatimi ceken tez, oyunculari milli maclarda motive etmesi gereken seyin para degil, ulkelerine karsi ahlaki sorumluluklarini yerine getirme gudusu olmasi gerektigiydi. dahasi yazida, isin icine para girince, manevi motivasyonun ortadan kalkabilecegi; bu yuzden, parasal tesvikin fayda yerine zarar verebilecegi savunulmus. cesitli bilimsel arastirmalardan cikan sonuclar, bu teze dayanak olarak sunulmus. yazidan alintilayalim:
Birkaç örnek.. İsviçre'de yapılan bir araştırmada, vatandaşlara yaşadıkları yere zehirli atık dökmek için ricada bulunulmuş. Sonra aynı kişilere, zehirli atığı dökmek için bu kez para önerilmiş. Sonuç: Para söz konusu değilken zehirli atığı kabul edenlerin yarısı, para teklif edilince bundan vazgeçmiş.
Bir araştırma da ABD'den: Deneyi yapanlar, minibüsten ağır bir eşyayı indirmek için sokaktan geçenlerden yardım istemiş.. Sonra sokaktakilere aynı iş için para önerilmiş. Sonuç şaşırtıcı: İnsanlar iyilik olsun diye yardım etmeyi kabul ederken, işin içine para girince çoğu yardım etmek istememiş.
Son örnek İsrail'den: Çocuklarını akşam kreşten almakta geciken anne babaların erken gelmesini teşvik için, geç gelenlere para cezası verilmiş. Sonuç: İşin içine para cezası girince gecikenlerin sayısı artmış.
bu blogu uzun zamandir takip eden okurlarimiz, son ornek hakkinda benim de gecmiste bir yazi yazdigimi hatirlayacaklar. (iste burada.) hakikaten, yapilan deneysel arastirmalar, isin icine maddi bir tesvik unsuru girmesinin ters tepebilecegini gosteriyor. ancak burada sonuclari dogru yorumlamak lazim. bu sonuclar, maddi tesvigin hic onemli olmadigini ya da her zaman ters tepecegini soylemiyor. mesela, ornek verilen son arastirmada, yuksek bir para cezasinin gecikmeleri arttiracagina dair bir kanit sunulmuyor. elde edilen bulgular, baslangicta olmayan ve sonradan konulan kucuk bir para cezasinin, normalde beklenildiginin aksine gecikmeleri arttirdigini gosteriyor. ayrica sonradan ceza kalksa da, gecikmeler eski haline donmuyor. bu sonuclar, maddi tesvigin, manevi tesvigi bozmasi seklinde yorumlanabilir. ancak, buyuk bir maddi tesvigin, manevi tesvikten daha az etkili olacagi ya da var olan maddi tesvigin ortadan kalkmasinin manevi tesvigi guclendirecegi seklinde yorumlanamaz.
basarili sporculara cok yuksek prim vermek, esitlik ve saire gibi sebepler one surulerek elestirilebilir elbette. ben oralara girmiyorum. ama mesele sporculari tesvik etmekse, bu ise yaramaz diye bir sey yok, bu bir. var olan prim citasini asagi cekmenin manevi duygulari kabartmasi da akla yakin degil, bu iki. cin siseden ciktiktan sonra, onu geri sokmak zor.
