2 Ağustos 2008 Cumartesi

Rekabetçi Adalet

asagidaki yaziyi aylar once deneme 1,2,3'e yazmisim. niye buraya yazmamisim bilmiyorum. ama bir vesileyle yaziyi fark ettim. hosuma gidince buraya almaya karar verdim.

haber ny times'tan. konu amerikan yargi sisteminin orijinalliklerinden biri. daha once bu ulkedeki hukuk anlayisinin farkli bir yonunu gosteren bir haberi bu bloga tasimistim. bu seferki haber ise amerikadaki kefalet sistemi uzerinden kar eden firmalarla ilgili. bu firmalar guvenilir bulduklari saniklarin kefaletlerini, kefalet bedelinin yuzde onu gibi bir bedel karsiliginda mahkemeye oduyorlarmis. yani diyelim, mahkemeye dustunuz ve tutuksuz yargilanmak icin kefalet yatirmaniz lazim, ama paraniz yok. gidiyorsunuz bu adamlara, onlar ucret karsiligi size kefil oluyorlar. tabii, kefalet ciddi bir is. durusmalara katilmazsaniz, mahkeme parayi sirketten catir catir alir. o yuzden sirket saniklarin her daim ensesinde. onlarin mahkemelere katilmalari icin elinden geleni yapiyor. arada sivismaya calisanlari da ensesinden tutup mahkemeye getiriyor.

aslinda bu sirketler, sigorta sirketi mantigiyla calisiyorlar. riskleri iyi degerlendirmek isin puf noktasi. tabii, burada ahlaki tehlike (moral hazard) sorunu daha ciddi oldugu icin, bu sirketler bir yandan dedektiflik de yapmak zorundalar.

sistem devlete ek bir yuk getirmeden, insanlarin mahkemelere duzenli katilimini sagladigi icin oldukca etkinmis. habere gore, her seye ragmen ortadan kaybolmayi basaran insanlarin orani yuzde birin altindaymis. tabii, bir yandan da tahmin edebileceginiz gibi cokca elestiriliyormus. en ciddi elestiri, her sanik bundan yararlanamadigi icin sistemin esitsizlik yaratmasi.

dunyanin baska ulkelerinde suc olan bu faaliyetler, amerika'da uretken ve karli bir sektor yaratmis. bu da amerikan toplumunun kendi ihtiyaclari neticesinde ortaya cikmis orijinal bir kurumsal yapi iste.

1 yorum:

kökdemir dedi ki...

tv de ismi duyulan bir şahıs alkollüyken adamın birine çarpması ve öldürmesi (bu kısımda emin değilim) ve olay yerini terk etmesi dolayısıyla çıkarıldığı mahkemece suçlu bulunuyor ve suçu para cezasına çevriliyor ve bu adamın işlediği ilk suçta değil. şimdi bu adam parası olduğu için suç işleme rahatlığına sahip.

şimdi 1. türkiyede böyle cezaların parasal karşılığının yüksek olduğunu kabul edelim
2. aynı şartlarda parası az olan birisinin olduğunu kabul edelim

böyle bir ekonomik sistemin varlığı çok paraya karşı az parası olanlar için adalet sağlar. herkes hata yapar. bu yüzden hata yapanın yaptığı hatadan kurtarılması ve birilerinin de nafakasını ödeyene kadar o kişinin sosyal davranışlarına göz kulak olması örnek alınacak bir otokontrol yöntemi.
tüketim davranışlarını tam olarak kontrol edemeyen bu toplumda (türkiye) bankalar aynı mantıkla tüketim davranışlarını tüketim dedektifleri kurarak kontrol edebilirler. böylece hem batak kredileri kalmaz hem de tüketen bireyi ömür boyu kontrolünde tutup artı değerinden pay alır.