İktisat

Altyapıyı hazırladık. Şimdi iktisat hakkındaki yazımızı sunabiliriz:


bazi insanlarin buyuk bir gaflet icinde olup ciddiye almadiklari bilim dali. oysa sevsek de sevmesek de iktisat hayatimizi etkiliyor, degistiriyor. iktisatcilar ideolojileri yonlendiriyor, politikalari etkiliyor. tabii bunlarla beraber iktisat da konusu ve araclari bakimindan evriliyor.

ornegin kapitalizmin onsekizinci yuzyilin sonlarinda toplumlarda yaratmaya basladigi degisimin ideolojik destekcileri iktisatcilardir. klasik iktisatcilarin piyasada gerceklesen serbest kontrata dayali iliskilerin herkesin refahini arttiracagi yolundaki gorusleri, geleneksel uretim ve bolusum iliskilerin ortadan kalkip piyasalarin toplumun her alaninda etkili olmasinda onemli rol oynamislardir. (ayni sey klasik iktisatcilarin yontemini kullanarak kapitalizm elestirisi yapan marx icin de gecerlidir.)

benzer sekilde buyuk buhrani takip eden yaklasik 40 yil boyunca keynes ve takipcilerinin, daha sonraki donemde hayek, friedman ve diger liberal iktisatcilarin hem bilimsel hem siyasi alanlarda etkinlikleri kayda degerdir (bu iki alandaki etkinligin zaman icinde birbirleriyle olan paralelligine ozellikle dikkat edilmelidir). gunumuzun kuresellesme konusundaki meselelerinde de iktisatcilar hem politika uretimi konusunda hem de fikri tartismalarda oldukca etkilidirler.

bunlarla beraber, iktisadin yasadigi degisimin kapitalizmin ihtiyaclariyla gosterdigi paralellikler de ilginctir. oncelikle onsekizinci yuzyilin sonlarina dogru iktisat biliminde onemli bir paradigma degisimi gerceklesmistir. o zamana kadar (klasik iktisatcilar zamaninda) iktisat icin bugun siyasi iktisat anlamina gelen "political economy" terimi kullaniliyordu. marshall, jevons ve digerleri tarafindan baslatilan marjinalist devrim sonucu bu kavram yerini "economics" terimine birakti. bu elbette ki sadece bir isim degisikliginden ibaret degildi. iktisadi bilimsel temellere oturtma cabasinin bir sonucu olan bu degisimle birlikte pozitif iktisat anlayisi temel methodolojik yaklasim halini aldi. lakin soz konusu degisim elestirileri de beraberinde getirdi. marxist bir ekonomist olan meghnad desai, iktisadi analizi politik iliskilerden soyutlayip bireysel iliskiler duzlemine indiren bu yaklasimin ortaya cikisini ve gelisiminin desteklenmesini ideolojik bir tercih olarak degerlendirmistir. bunu destekler sekilde, piyasalarin hayatin her alaninda ve her turlu insani iliskideki etkisini surekli arttirdigi bir donemde, gary becker gibi insan davranislari ve iliskilerini neo-klasik iktisadin araclariyla aciklayan bir ekonomistin nobel almasi da ilginctir. (burada iktisat nasil yapilmali diye bir tartismaya girmeyecegim. ama dikkat cekmek istedigim nokta, bu sorunun da yanitinin donemden doneme degistigidir.)

goruldugu gibi iktisat, icinde bulundugu sosyal ve siyasi yapinin sekillenmesine katki saglayan bir bilim olmakla birlikte; ayni zamanda konusu ve yontemleri bakimindan bu yapinin etkisiyle surekli evrilen bir bilimdir. gunumuzde piyasa iliskilerinin insan hayatindaki rolu dusunuldugunde cok da onemli bir bilimdir. sosyal bir bilim mi olmalidir, yoksa pozitif bir bilim mi; onun kararini, burada uzun bir tartismaya girip konuyu dagitmamak adina, okura birakiyorum.